Nozematoz nədir?
Nozematoz — yetkin arıların bağırsaqlarını zədələyən və onların məhsuldarlığını azaldan təhlükəli parazitar xəstəlikdir. Bu xəstəlik iki əsas parazit səbəbindən yaranır: Nosema apis və Nosema ceranae. Nosema apis daha əvvəl aşkar edilmişdir və klassik nozematoz xəstəliyinə səbəb olur, Nosema ceranae isə daha sonra kəşf edilmişdir və daha aqressiv, davamlı olması ilə seçilir, xüsusilə də isti iqlim şəraitində.
Nozematoz nə üçün təhlükəlidir? Nozema parazitləri arıların bağırsaq hüceyrələrinə daxil olaraq onların həzm prosesinə ciddi zərər vurur, yaşama müddətini qısaldır və məhsuldarlığı azaldır. Xəstəliyin ağır formaları ailənin zəifləməsinə və hətta tamamilə məhv olmasına səbəb ola bilər.
Nozematozun yayılma səbəbləri
Nozematozun əsas yayılma səbəbləri bunlardır:
- Yoluxmuş arılarla təmas. Arılar sporları bir-birinə nəcislə, yoluxmuş yem, su və ya təmizləmə zamanı təmas yolu ilə ötürürlər.
- Köhnə və ya yoluxmuş şanlar və pətəklər. Nozema sporları uzun müddət pətək və şanlarda qala bilər, bu da xəstəliyin yeni nəsillərə keçməsinə səbəb olur.
- Saxlama şəraitinin pis olması. Artan rütubət, zəif ventilyasiya və sanitariya qaydalarına riayət edilməməsi xəstəliyin yayılma riskini artırır.
- Zəifləmiş immun sistemi. Xüsusilə qışın sonu və yazın əvvəlində zəifləyən arılar xəstəliyə daha çox məruz qalır.
Nozematozun simptomları
Xəstəliyin erkən mərhələlərində simptomları tanımaq çətin ola bilər, amma xəstəlik inkişaf etdikcə aşağıdakı simptomları müşahidə etmək mümkündür:
- Arılarda ishal. Uçuş taxtasında, şanlarda və pətəkdə maye nəcis izlərinə rast gəlmək olur. Nəcis açıq qəhvəyi rəngdədir və pis qoxuya malikdir.
- Zəiflik və passivlik. Arılar zəif görünür, hərəkətləri yavaşdır, pətəyi tərk edə və geri dönə bilmirlər.
- Şişmiş qarın. Yoluxmuş arıların qarnı şişmiş olur və bədəndə maye və qaz yığılır.
- Həyat müddətinin qısalması. Arılar tez bir zamanda ölür, bu da ailənin sayını azaldır.
- Məhsuldarlığın azalması. Zəifləmiş ailə daha az məhsul verir və ümumi fəaliyyəti azalır.
Nozematozun profilaktikası
Profilaktika, xəstəliyin qarşısının alınması üçün əsas amildir. Profilaktik tədbirlər:
- Pətəklərin mütəmadi dezinfeksiyası. Ən azı ildə bir dəfə, əsasən payızda pətək və şanları təmizləyin. Bunun üçün hidrogen peroksid, sirkə turşusu və ya buxarla təmizləmə kimi üsullardan istifadə edin.
- Şanların yenilənməsi. Köhnə şanlar infeksiya mənbəyi ola bilər, buna görə onları müntəzəm olaraq yeniləyin. İki ildən köhnə şanları çıxarmaq və yeniləri ilə əvəz etmək məsləhətdir.
- Pətəkdə rütubətə nəzarət. Artan rütubət Nozema sporlarının inkişafına şərait yaradır. Pətəkləri yaxşı havalandırılan yerlərdə yerləşdirin, xüsusilə də qış aylarında.
- Təmiz və təzə su təmin etmək. Arılar təmiz suyu təmiz yerlərdə əldə etməlidirlər.
- Xəstəliyə davamlı arı cinslərindən istifadə edin. Bəzi arı cinsləri nozematoza qarşı daha davamlıdır, buna görə belə cinsləri yetişdirmək məqsədəuyğundur.
- Yemin keyfiyyətinə nəzarət. Arıları yalnız yüksək keyfiyyətli yemlərlə bəsləyin, köhnə və ya nəmlənmiş yemlərdən çəkinin.
Nozematozun müalicəsi
Nozematozun müalicəsi həm dərman, həm də təbii üsullardan istifadəni əhatə edir. Əsas dərman fumagilin adlı antibiotikdir, amma onu yalnız təlimata uyğun olaraq tətbiq etmək lazımdır.
1. Fumagilin
Fumagilin əsasən Nozema kimi mikroskopik parazitlərə qarşı istifadə olunur və onların çoxalmasının qarşısını alır.
- Dozaj: Fumagilin sirop şəklində arılara verilir. Adətən təklif olunan konsentrasiya 1 litr siropa 25 mq fumagilindir, yazda və payızda istifadə edilir.
- Üstünlükləri: Parazitlərin sayını azaltmaqda effektivdir.
- Mənfi cəhətləri: Balda antibiotik qalıqları toplanmaması üçün ehtiyatla istifadə edilməlidir. Bəzi ölkələrdə balın çirklənmə riskinə görə fumagilindən istifadə məhdudlaşdırılıb.
2. Təbii üsullar
Bəzi arıçılar antibiotiklərdən çəkinərək təbii üsullarla arıların immunitetini gücləndirirlər.
- Bitkilərdən istifadə. Sarımsaq suyu, propolis tinkturası və ya kəklikotu ekstraktı immuniteti gücləndirə bilər. Bu qarışıqları arıların yeminə əlavə edirlər.
- Turşular. Limon və sirkə turşuları siropa əlavə edilərək arılar üçün əlverişsiz mühit yaradılır, amma dozanı dəqiq saxlamaq vacibdir.
- Probiotiklər. Araşdırmalara görə probiotiklər arıların bağırsaq sağlamlığını gücləndirir və immuniteti gücləndirir.
Yekun
Nozematoz arı ailələri üçün ciddi bir təhlükədir, lakin düzgün yanaşma ilə onun qarşısını almaq və infeksiyanı nəzarətdə saxlamaq mümkündür. Əsas diqqət profilaktikaya yönəldilməlidir: sanitar qaydalara riayət etmək, ventilyasiyaya nəzarət etmək və arıları keyfiyyətli yemlə təmin etmək vacibdir. Müxtəlif tədbirlərin birləşdirilməsi və xəstəliyin vaxtında aşkarlanması arı ailələrinin sağlamlığı və məhsuldarlığının qorunmasına kömək edəcəkdir.
